EBEVEYN DAVRANIŞLARI 12

    Her çocuk tıpkı yetişkinler gibi kabul edilmek ve yaptığı davranışın sonucunda onaylanmak ister. Bu davranışların büyük veya küçük olması hiç fark etmez. Burada dikkat edilmesi gereken ezbere bir hareketle her şeye “Aferin.” demek yerine farkında olarak durumdan çok altındaki davranışı, duyguyu onaylamak, takdir etmek gerekir. Ödevlerini bitirdiğinde “Aferin, SORUMLULUKLARINI çok güzel yerine getiriyorsun.”, siz söylemeden oyuncaklarını topladığında “Aferin, ne kadar DÜZENLİSİN, odan ne kadar TEMİZ gözüküyor.”, size yardım ettiğinde “Teşekkür ederim, YARDIMIN sayesinde daha çabuk bitirdim.” diyebilirsiniz. Bu çocuğun egosunu değil özgüvenini geliştirmesini sağlar. Çocuklar başardığını ve onaylandığını gördükçe daha fazla başarmak ve onaylanmak isteyeceklerdir. Tıpkı yetişkinler gibi.

Her zaman hatırlamalısınız ki; sistemdeki tüm diğer şeyler gibi çocuğunuza davranışınız da size geri dönecektir. İlgisiz bir ailede büyüyen çocuğun tek amacı birazcık şefkat alabilmek, dikkat çekmek ve varlığını ispatlayabilmektir. Daha ileriki yıllarda evinde bulamadığı ilgi ve sevgiyi dışarıda arayacaktır. Küçücük sevgi mesajlarını farklı yorumlayacak ve sığınılacak bir liman arayacaktır. Çocuk büyüdükçe aile ile çatışmaları artacak, aileden intikam alma yollarını arayacaktır. Yaşı ilerledikçe aileden uzaklaşacak ebeveyninin ilgiye, bakıma muhtaç olduğu zamanlar onların yanında olmayacaktır. Çünkü kendisinin ilgiye, sevgiye ihtiyacı olduğu zamanlar bu ihtiyaçları ebeveyni tarafından karşılanmamıştır.

Mükemmeliyetçi ebeveynin çocukları, arkadaşları ve sizinle olan ilişkilerinde sorun yaşayacaktır. Çünkü bu çocuklar karşısındakini oldukça eleştiriler ve işler istedikleri gibi gitmediğinde uzaklaşmayı tercih ederler.  Doğal olarak bu davranışlar sizinle ve diğerleri ile bir ilişki kurmalarını, sürdürmelerini güçleştirecektir.

Çocuğunuz için en iyi rehber sizsiniz. Bu yüzden ondan yapmasını istediğiniz her şeyi önce siz yapmalısınız. Çocuğunuza yol göstermeli fakat kararları konusunda serbest bırakmalısınız. Endişelenmeyin, “güvenli ebeveyn davranış modeli” ile büyüyen çocuklar kendilerinin ya da başkalarının hayatlarını mahvedecek kararlar vermezler. İsterseniz tüm seçenekleri ikiye indirip (tabi bencil olmadan) o iki seçenekten birini seçmesini de önerebilirsiniz. Bu şekilde hem çocuğunuza sınır çizmiş hem de çocuğunuzun kendi seçimlerini ve sonuçlarını görmesine izin vererek özgüvenini arttırmış olursunuz. Ayrıca özgüvenini arttırmak için onlara sorumluluklar verin. Bunlar yaşına göre değişen sorumluluklar olsun (ekmek almak, odasını toplamak, içeceği suyu almak, sofraya yardım etmek gibi).

En önemlisi saygınızı ve sevginizi her fırsatta göstererek onlara saygıyı ve sevgiyi öğretin. Dünyanın daha yaşanır bir yer olması için bu çok önemli.

Sevgi ve huzurla kalın.

EBEVEYN DAVRANIŞLARI 11

Ebeveyn davranış modelleri ve çocuğun üzerindeki etkileri bitti. Hangi gruba girdiğinizi kolaylıkla ve samimiyetle fark ettiğinizi umuyorum.

Her çocuğun üç ebeveyni vardır. Ebeveynlerden biri ilişkinizdir. Eşinizle sağlıksız bir ilişkiniz varsa, öfke kontrolü sorunu yaşıyorsanız, yaşamınızda temel taşlar yerine oturmadıysa lütfen bu sorunları halletmeden çocuk sahibi olmayın. Hiçbir çocuk bozulan ilişkiyi kurtarmaz. Daha doğmadan onlara bu kadar yük yüklemeyin.

Diyelim ki olan oldu ve artık ebeveynsiniz. Haklı olarak her ebeveyn çocuğunun mutlu, başarılı, sosyal sorumluluk sahibi, ahlaklı bireyler olmasını ister. Bu yüzden çocuklarımızın her istediğini yapıp (bu bazen iyi niyetle bazen baştan savmak için bazen sevgimizi bir tek bu şekilde gösterebildiğimizden bazen ise ne yazık ki ebeveynlik bu zannettiğimizden) onlarda dünyanın kendilerine ait olduğu ve karşılık olarak çok az şey yapmaları gerektiği yargısını oluştururuz. Bu şekilde büyütüp sonra karşılarına geçip “Sen nasıl bir çocuksun? Senin neyini eksik ettim?” gibi serzenişlerde bulunuruz.

Çocuğunuzun olumsuz davranışını değiştirmek istiyorsanız ilk önce kendinize bir dönüp bakın. Bu davranış sizin hangi yönünüzü yansıtıyor? Değişime önce kendinizden başlayın. İkinci adım olarak çocuğunuzun olumlu davranışlarını pekiştirin. Çocukla iyi bir iletişim kurduktan sonra çocuğun olumsuz davranışlarına yönelin. Her davranışı tek tek ele alın, kolaylıkla düzeltebileceğiniz davranışlardan başlayın. İlerleme kaydettikçe çocuğa manevi ödüller vermeyi unutmayın.

ÖNERİLER

- Çocuğunuzu koşulsuz sevin.
- Çocuklarınıza mutlaka davranışlarınızın sebebini anlatın ve tutarlı davranın.
- Çocuğunuzu ve kendinizi iyi tanıyın. 
- Çocuklar ebeveynlerinin birbirlerini sevip, beğenmesini ister. Davranışlarınız ve sözlerinizle bunu çocuğunuza gösterin.
- “Aşırı” davranışlardan uzat durun. En doğrusu güven verici / destekleyici ebeveyn davranışıdır.
- Çocuk dışarıda ne öğrenirse öğrensin büyükler tarafından ne kadar şımartılırsa şımartılsın evine geldiğinde nasıl davranacağını bilmesi, öğretilmesi çok önemlidir. Zaten evinde aşırılık yapmayan bir çocuk asla dışarıda da aşırılık yapmayacaktır.
- Çocuğunuzun yanında eşinizi asla kötülemeyin ve eleştirmeyin.
- Çocuğunuzun yanında asla eşinize olan kızgınlığınızı, kırgınlığınız dile getirmeyin.
- “Anneni mi yoksa babanı mı daha çok seviyorsun?” gibi saçma, gereksiz soruları sormayın, sorulmasına engel olun.
- Çocuğunuza, eşinizle mutlu olduğunuzu söyleyin ve davranışlarınızla da bunu gösterin.
- Kızgınlık anında “Annen / baban beni üzmek için yapmadı, kötü bir niyeti yoktu.” diyebilirsiniz. Sonrasında bunu mutlaka eşinizle aranızda çözüp bir özürle, davranışınızla da çocuğunuza gösterin. Ve bunu tekrarlamamaya dikkat edin.
- Çocuğunuzla aranızdaki soruna her zaman iki tarafın mutlu olacağı çözümler üretmeye çalışın.
- Çocuklar sözden çok davranışlarda gördüklerini alır. Çocuklarınıza sözlerinizden çok davranışlarınızla örek olun.
- Çocuklarınızı gerçekten dinleyin.
- Çocuklarınızla sen dili ile değil ben dili ile konuşunun (sen tembelsin, çalışmıyorsun, sorumsuzsun (sen dili) yerine, çalışmadığın zaman ben üzülüyorum, çünkü hak etmediğin halde kötü not almış oluyorsun gibi).
- Çocuğunuzun olumlu yönlerini vurgulayın.
- Çocuklarınızı kıyaslamayın.
- Çocuğunuzun aldığı sonuçları değil çalışmasını ve gayretini ödüllendirin.

Sevgi ve huzurla kalın.

EBEVEYN DAVRANIŞLARI 10

8- Güven Verici / Destekleyici Ebeveyn Davranışı: Bu ebeveyn davranışının en belirgin özelliği, çocuklarını şartsız seven ve oldukları gibi kabul eden, destekleyen ebeveynler olmalarıdır. Sevgi, sınır, sorumluluk çok önemlidir. Bu ebeveynler çocuklarını oldukları gibi kabul ettiklerinden ona uygun, yeteneklerini geliştirecek ortamları hazırlarlar. Bu davranış modelinde ebeveyn birbirlerine ve çocuklarına karşı olan duygularında net ve açıktır. Aile içinde güven ve şeffaflık vardır. Aile huzurludur. Problemlerle nasıl baş edebileceklerini birlikte araştırırlar. Bu tutum içerisindeki ebeveynler olgun insanlardır. “O daha çocuk.”, “Onun aklı ermez.” mantığı bu ailelerde görülmediği için aileyi ilgilendiren kararlar alınırken çocuğun da fikri alınır. Aile fertlerinin hepsinin eşit söz ve oy hakkı vardır. Çocuğun bir birey olarak ailesini sevip sayan ama bağımsız bir fert olması gerektiği inancı mevcuttur. Çocuğa sevgi ve saygı gösterilir. Çocuğun kendi düşünce ve fikirlerini (ne kadar mantıksız olursa olsun) açıklama fırsatı verilir. Çocuk susmaya değil konuşmaya teşvik edilir.

Bu davranış modelini benimseyen ailelerde evde ve toplumda kabul edilen ve edilmeyen davranışların sınırları bellidir. Ev ve toplum kuralları, çocuğa anlatılır. Evde uygulanacak kuralları çocuklarıyla birlikte belirlerler ve bu kurallara herkes uyar. Çocuğun sorumlulukları vardır. Çocuk neyi nerede yapacağını veya yapmayacağını bilir. Her şeyden önce ebeveyn iyi bir modeldir. Çocuğunun yapmasını istemediği bir şeyi kendi yapmaz. Çocuğa şiddet ve duygusal yaptırım gücü yerine anlatarak ikna etmeye çalışır.

Çocuğun Kişiliği Üzerindeki Etkileri: Bu davranış modeli ile yetişen çocuk kabul görerek yetiştiğinden; sosyal, işbirliğine hazır, arkadaş canlısı, duygusal, sosyal açıdan dengeli ve mutlu bir bireydir. Çevresine saygılıdır. Sınırlarını bilir. Yaratıcı, aktif ve girişkendir. Kendi inandıklarını sonuna kadar savunabilir. Fikirlerini serbestçe söyler ve bu doğrultuda hareket eder. Kişilik ve davranışları açısından dengeli, sorumluluk duyguları gelişmiş, kurallara ve otoriteye karşı körü körüne bağlı olmayan (fakat kurallara ve otoriteye saygılı), hoşgörülü, açık fikirli, uyumlu bir birey olarak yetişir. Özgüvenleri yüksektir. Yaşamda başarıyı yakalamış insanlar olarak karşımıza çıkarlar. Bu çocuklar, daha bağımsız bir kişilik geliştirirler.

Sevgi ve huzurla kalın.

EBEVEYN DAVRANIŞLARI 9

7- Mükemmeliyetçi Ebeveyn Davranışı: Bu ebeveyn davranışının en belirgin özelliği, mükemmeliyetçi ebeveynler olmalarıdır. “Çocuğumun iyiliği için” mantığını güderler. Kendi doğrularının tek doğru olduğuna inandıkları için çocuklarının yaşamlarına ilişkin neredeyse tüm seçimleri “onların iyiliği için kendileri yaparlar”(!). Bu seçimleri yaparken çocuğun istekleri, yetenekleri, kapasiteleri değil de ailenin beklentileri ve olması gerektiğini düşündükleri şeyler ön plana geçer. Çocukları arkadaşlarını kendi seçemez, hangi etkinliği yapacağına karar veremez, çünkü en iyisini ve en doğrusunu ebeveyn bilir. Onlar için çocuklarının isteklerini bildirmesi doğru olmaz. Çocuğun yeteneğinin veya isteğinin olup olmadığı, kapasitesinin yetip yetmediği dikkate alınmaz. Çocuklarını asla olduğu gibi kabul etmezler her şeyin en iyisini yapmasını beklerler. Yapılamayanlar özel ders ile telafi edilmeye çalışılır. Kendi gerçekleştiremedikleri şeyleri çocuğu yapmalıdır. Çocuğu her şeyi yapmalıdır (çok iyi resim yapmalı, şarkı söylemeli, iyi konuşmalı, lider olmalı, iyi yüzmeli koşmalı, herkesin parmakla göstereceği örnek davranışlar sergilemeli, sayısal konularda en başarılı olmalıdır). Aslında bu da yeterli değildir, çocuk her şeyi yapmalı ve her şeyin en iyisini yapmalıdır. Çocuklarından yüksek başarı beklerler. Çocuklarının kapasitelerini zorlarlar. Çocuğun kaldıramayacağı yükler yüklerler. Çocuğun yanlış yapmaya hakkı yoktur.  Ebeveynin kuralları ve kalıpları vardır, çocuklar bu kurallara uymak zorundadır. Kurallara uymadığı zaman çocuğa katı cezalar verilir. Mükemmeliyetçi ebeveynler çocuklarından “aşırı” şekilde toplum kurallarına uymasını beklerler. Çocuklar tıpkı bir büyük gibi yetiştirilir. Çocuğun arkadaşlarını bile ebeveyn seçer. Çocuktan titizlik ve temizlik beklerler. Azıcık üzerini kirletmesi bile büyük sorun olur. Mükemmeliyetçi ebeveynler çocuklarını yarış atı gibi görürler. En sık kullandıkları psikolojik şiddet cümleleri “Senin için saçımı süpürge ettim.” ve “Hayırsız evlat, ölürsem hakkımı helal etmeyeceğim.”dir. Bunlar işe yaramazsa fiziksel şiddete de başvururlar.

            Bu davranış modelini benimsemenin sebebi başarısız olma korkusu ve diğerleri tarafından “kabul görmeme” kaygısıdır. Bu tarz davranış modeli daha çok eğitim ve sosyokültürel düzeyi yüksek ailelerde görülür.

Çocuğun Kişiliği Üzerindeki Etkileri: Mükemmeliyetçilik hata yapmaktan korkmayı da beraberinde getirdiğinden ileride denemekten korkan ve her şeyi erteleyen bireyler olurlar.  Aşırı titiz ya da tam tersi dağınık olurlar. Kendilerine güvenleri yoktur. Başarısızlığı uğradıklarında kolayca hayal kırıklığı yaşarlar. Yanlış yapmaktan korkarlar. İhtiyaçları olan sevgiye sahip olabilmelerinin ve eleştirilere maruz kalmamalarının, başarısız olmamalarının ancak “mükemmel” olmaları koşulu ile sağlanabileceği inancı geliştirirler. Ebeveyn sevgiyi genellikle başarı ile doğru orantıda gösterdiğinden çocuğa göre sevginin koşulu başarıdır. Başarısız olursa sevgiyi kaybedeceğini düşünür, başarısızlığı tehdit olarak algılar. Bu durum anksiyeteye sebep olabilir. Kendi içgüdüleri ve ebeveynlerinin kendisinden beklentileri arasında sıkışıp kaldıkları için çok fazla çelişki yaşarlar. Bu çocukların ileride nevrotik olma ihtimalleri çok yüksektir.

Sevgi ve huzurla kalın.

EBEVEYN DAVRANIŞLARI 8

6- Reddedici Ebeveyn Davranışı: Bu ebeveyn davranışının en belirgin özelliği çocuğa karşı hiç sevgi ve şefkat gösterilmemesidir. Çocuk beğenilmez, her yaptığı eleştirilir. Sürekli çocuğun eksiği veya hatası araştırılır. Eğitim konularında ciddi bir disiplin vardır. Çocuk hata yaptığında şiddet çeşitlerine başvurulur. Tüm söz hakkı ebeveyndedir. Çocuk ne yazık ki ebeveyni ile ilişkisini korkuya dayalı geliştirir. Bu korku hissinden dolayı çocuk genellikle ebeveynine karşı uysal fakat içten içe nefret, öfke, düşmanlık duyabilir. Öfkelerini ve cezalandırılma korkularını dışarıya vuramadıklarından çocukta antisosyal davranışlar, saldırganlık sık görülebilir.

Bu davranış modelinin sergilendiği durumlar çok çeşitlidir. Birden fazla çocuk sayısına sahip ailelerde bazen sadece tek bir çocuğa karşı bu davranış modeli sergilenebilir. Evlilik dışı çocuk sahibi olmak ya da istenmeyen bir bebek (tecavüz sonrası doğum gibi), ebeveyn olmaya ruhen ve fizikken hazır olmamak, çocukta bedensel ve ruhsal açıdan bir engel veya özür olması, ebeveynlerden birinin çocuğa aşırı düşkünlük gösterip eşini ihmal ediyor olması (eşini çocuğundan kıskanmak; kıskanan taraf ihmal edildiğini düşünerek çocuğu kendisine rakip olarak görür), çalışan annenin iş hayatına çocuğu için ara vermesi (çocuğu için iş yaşamı kesintiye uğramıştır ve bu durum kariyerine engel olabilir (!)), çocuğun ebeveyne değil de ebeveynin sevmediği birine benziyor olması da bu şekilde bir tutum benimsenmesine neden olabilir.

Çocuğun Kişiliği Üzerindeki Etkileri: Bu davranış modeli ile büyüyen çocuklar; çocukken kötü muameleye maruz kalmamak için ebeveyne karşı edilgen ve uysaldır. Büyüdükçe kaygılı, güvensiz, suç işlemeye meyilli, insan ilişkilerinde başarısız ve tutarsız kişilik geliştirirler. Psikopat eğilimlidirler. Çeşitli psikolojik bozukluklara ve intihara yatkındırlar. Sinirli, agresif bir yapıları vardır. Genellikle karşı çıkma ve saldırganlık ile kendilerini kabul ettirmek isterler. Sevgiden uzak bir ortamda yetiştirildikleri için sevgiyi öğrenemez ve kendi çevrelerine sevgi gösteremezler. Duygusal kırgınlıkları sıklıkla yaşarlar. Canlı haklarına karşı duyarsızdırlar, yardım ve merhamet duygusundan uzak olurlar.  Hiçbir zaman kendisine ait bir güven duygusu geliştiremezler. Yaşları ilerledikçe inatçılık, hırçınlık, uyumsuzluk, çete kurma ve çetelere üye olma, yasa dışı eylemlerde bulunma, depresyon görülebilir. Şiddetli ve aşırı bastırılmış duygular nedeniyle dengesiz bir kişilik sergilerler.

Bastırılmış duygulardan ve kendini ifade edememekten dolayı çevrelerine ve kendilerine zarar verme eğilimindedirler (derilerini tırnaklayarak yara oluşturmak, yaralarını sürekli tırnaklayarak kendi canını yakmak ve kendi canının yanmasından zevk alması gibi sorunlu kişilik geliştirebilirler. Aynı şekilde kendinden küçük, güçsüz ve hayvanların canını yakarak onun çektiği ıstıraptan zevk alabilirler).  Ebeveynlerinin kıymet verdiği eşya ve benzeri şeylere gizlice zarar vererek onları kızdırmaktan hoşlanırlar.

Sevgi ve huzurla…

EBEVEYN DAVRANIŞLARI 7

5- Dengesiz (Tutarsız) Ebeveyn Davranışı: Bu davranışın en belirgin özelliği çocuk eğitimindeki tutarsızlıktır. Ebeveyn, iki çocuk arası farklı davranış sergiler ya da çocuk eğitiminde çift mesaj verir. Çocuğun belli bir davranışı kimi zaman hoş görürken kimi zaman da sert tepki alır. Mesela evde hoş görülen bir davranış dışarıda azar ya da tartaklanma ile sonuçlanır. Başka bir örnekte ise çocuk söz dinlesin diye ilk önce yumuşak başlayan konuşma sabırlar tükendikçe bağırıp çağırma ile yer değiştirir sonunda kendini suçlu hisseden ebeveyn diz çöküp çocuktan özür diler. Bu durum çocuğun davranışı konusunda şüpheye düşmesine, davranışının doğru olup olmadığına karar verememesine sebep olur. Sonucu ebeveynin o anki psikolojisi ile değişkenlik gösteren durumların sıklığı çocuğun nerede, nasıl davranacağı konusunda gelişme göstermesini engeller. Çocuğun belli bir davranışının bazen hoş görülmesi bazense ceza alması çocukta cezanın anlamı ve suçun niteliği hakkında kuşkular uyanmasına neden olur. Bu hal “Acaba ne zaman, ne yapsam cezadan kurtulurum?” diye düşünmesine sebep olur.

Bazı ebeveynler çocukları arasında tutarsız davranırlar (daha çok sevilen çocuk, cinsiyet ayrımı, ilk çocuk-son çocuk ayrımı). Bu gibi durumlarda diğer çocuk/çocuklar ebeveyne öfke, olumlu davranılan çocuğa karşı kıskançlık ve kin duyguları beslemeye başlarlar. Ebeveynin gözünde onu kötü duruma düşürmeye çalışarak anne – babadan daha fazla ilgi ve sevgi görmeye çalışırlar.

Ebeveynlerin birbirlerinden farklı tutum içerisinde olmaları da “dengesiz ebeveyn davranışları” içerisine girer. Anne ve babanın hayata bakış açılarının farklı oluşu ve farklı disiplin anlayışına sahip olmaları da çocuğu yetiştirme konusunda farklılık yaratır. Çocuk davranışını onaylayan ebeveyne yakınlığını arttırırken diğer ebeveyne karşı öfke duyarak uzaklaşabilir. Bu yüzden mutlaka ebeveyn önce kendi arasında bir uyum yakalamalı, önceden kurallar belirlenmeli ve çizginin dışına çıkmadan uygulanmalıdır. Yani baba bir ceza verdiğinde anne hemen koşup sarılmamalı ya da anne izin konusunda olumsuzsa baba buna saygı göstermeli annenin vermediği izini çocuğa vermemelidir. Hatırlanmalıdır ki çocuklar çok iyi gözlemcidirler. En iyi gözlemledikleri kişilerse anne babalarıdır. Bu etkili gözlemleri sonucunda çocuk anneyi ve babayı nasıl kullanabileceğini, onlardan nasıl yararlanabileceğini çok çabuk öğrenir.

Ebeveynin çocuğun yanında, çocukla ilgili birbirlerini eleştirmeleri, birinin olumlu yaklaşımına diğerinin olumsuz yaklaşımı ya da birinin sürekli olarak çocuğun tarafını tutuyor olması bu davranış modelinde sıklıkla gözlemlenen davranışlardır.

Çocuğun Kişiliği Üzerindeki Etkileri: Bu davranış modeli ile büyüyen çocuklar; çevrelerine karşı güvensiz, şüpheci, kaygılı ve kararsız bir kişilik yapısı geliştirebilirler. Kendi görüş ve düşüncelerini aktarmakta zorlanırlar. Ya kavgacı, agresif (isyankar) ya da ürkek, yumuşak (boyun eğen) bireyler olurlar. Bağımsızlığını göstermek için de kavgacı, asabi, çabuk kırılıp öfkelenen, tepkisel bir kişilik yapısı da geliştirebilirler. Neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda karar vermede zayıf olurlar. Tutarsız bir kişilik sergilerler, dengeli ve sağlıklı bir kişilik yapısı geliştirmek için oldukça fazla çaba harcamaları gerekir.

            Sevgi ve huzurla…